Ach, jak bardzo bym chciał móc powiedzieć, że korzystam z modeli myślowych, które przewiduję przyszłość. Niestety. Nie mam takich. Nikt i nic nie potrafi określić przyszłości. Jak to mówił Steve Jobs – potrafimy łączyć kropki, tylko patrząc w przeszłość.
Jednak jak się dobrze zastanowię, to korzystanie z modeli myślowych częściowo pomaga mi przewidzieć przyszłość. Co mam tu na myśli? Już wyjaśniam.
Model myślowy, czyli co?
Czym właściwie są modele myślowe?
Możesz potraktować model myślowy jak przepis działania. Trochę jak w książce kucharskiej, gdzie masz opisane kolejne etapy, które warto zrealizować, aby uzyskać pewien efekt. W przypadku modeli myślowych będzie to seria sprawdzonych kroków (zapisanie, przemyślenie, rozmowa, narysowanie etc.), które zrobione po kolei doprowadzą do oczekiwanego efektu: pogłębienia zrozumienia sytuacji, wygenerowania opcji do działania, rozwiązania problemu itd.
Przewidywanie przyszłości
Mam nadzieję, że korzystanie z modeli myślowych sprawi, że lepiej będę przewidywać konsekwencje moich działań.
Oczywiście nie możemy przewidzieć przyszłości. Każdy, kto mówi, że jest inaczej, mija się z prawdą. Niezależnie, na czym bazuje swoje przewidywania, jakie trendy z przeszłości prześledził – nie ma szklanej kuli, która pokazuje, co się wydarzy.
Nie zmienia to jednak faktu, że Adam Grant w swojej książce „Think Again” (polski tytuł: „Leniwy umysł”) zawarł cały rozdział o osobach, które zawodowo zajmują się przewidywaniem rozwoju wydarzeń i robią to wyraźnie lepiej niż reszta społeczeństwa. Według Granta łączy je kilka kluczowych cech i umiejętności:
- Rethinking (przemyślenia) – Grant argumentuje, że elastyczność umysłowa i zdolność do przemyślenia własnych przekonań są niezbędne w dzisiejszym świecie, który szybko się zmienia. Warto być gotowym do kwestionowania swoich wcześniejszych założeń i dostosowywania ich w świetle nowych dowodów lub informacji.
- Otwartość na zmiany – osoby przewidujące przyszłość muszą być otwarte na rozmaite idee i różne punkty widzenia, co pozwala im na lepsze zrozumienie złożoności sytuacji.
- Umiejętność uczenia się na błędach – Grant wskazuje, że kluczowa jest akceptacja błędów jako elementu procesu uczenia się. Ludzie, którzy to potrafią, traktują niepowodzenia jako okazję do nauki, a nie jako porażkę.
- Krytyczne myślenie – zdolność do analizy i oceny informacji także jest fundamentalna. Grant podkreśla, że inteligencja sama w sobie nie wystarczy; ważniejsze są umiejętne przetwarzanie informacji i reinterpretacja.
Czyli jednak trochę da się patrzeć w przyszłość – nie ze 100-procentową pewnością, ale nieco skuteczniej, niż gdy postrzegamy rozwój wypadków jako w pełni przypadkowy.
Korzystanie z modeli myślowych, by patrzeć w przyszłość
Zauważ, że wśród umiejętności, które Adam Grant wymienił jako wspólne dla osób zawodowo zajmujących się (z powodzeniem) przewidywaniem, co wydarzy się w przyszłości, są wprost określone modele myślowe!
Praktycznie na każdą z tych umiejętności można znaleźć przepis. Można nauczyć się ją budować.
Myślenie drugiego rzędu, post factum, uczenie się z porażki i sukcesu – to wszystko nazwy modeli myślowych, które pomagają w… przewidywaniu przyszłości. Do listy dodałbym jeszcze kilka użytecznych modeli: zarządzanie strachem, log decyzji :)
Po co próbować patrzeć w przyszłość?
Nie możemy określić przyszłości, możemy mieć jej pewne przybliżenie – czy warto więc to robić?
Według mnie zdecydowanie warto! Weźmy konkretne przykłady modeli myślowych: myślenie drugiego rzędu, zarządzanie strachem oraz log decyzji.
Myślenie drugiego rzędu
To model polegający na uświadomieniu sobie konsekwencji działania w dalszej perspektywie. W najprostszej postaci wygląda tak: dla problemu, którym zajmujemy się w danej chwili, wypisujemy efekty działania (wyboru, decyzji) i zaznaczamy, które są dobre, a które – złe. Ale nie poprzestajemy na tym i zadajemy sobie pytanie, jakie będą następne skutki zanotowanych efektów. Do każdego z zanotowanych pierwszych efektów dopisujemy możliwe rezultaty dalszego działania, znów zaznaczając rezultaty dobre i złe. Horyzont czasowy dobieramy w zależności od naszych potrzeb i rozpatrywanego problemu.
Dzięki temu modelowi myślowemu sprawdzam kilka możliwych ścieżek i zastanawiam się nad konsekwencjami konsekwencji konsekwencji. Czy dzięki temu zyskuję dostęp do wszystkich możliwości? No jasne, że nie. Ale bardzo często pokazuję sobie najistotniejsze dla mnie scenariusze i dokonuję lepszych wyborów. W pewien sposób sugeruję się wizją przyszłości.
Zarządzanie strachem
Schemat postępowania jest bardzo prosty. Zapisujemy swoje pytanie w kontekście decyzji, którą chcemy podjąć. Notujemy wszystkie obawy związane z tą decyzją. Dla każdej obawy wypisujemy, co możemy zrobić, aby zapobiec jej urzeczywistnieniu i – osobno – aby opanować sytuację, jeśli obawa jednak okaże się zasadna. Skutkiem zanotowania obaw wraz ze sposobami zapobiegania czy naprawy jest oswojenie obaw. Nie są one wtedy już takie duże, straszne czy nieokreślone. Są konkretne, namacalne, rozwiązywalne i można nimi zarządzać. A stąd jest już tylko jeden krok do działania.
Zarządzanie strachem jako model myślowy zabezpiecza mnie przed czymś, co się wydarzy, a czego się trochę boję. Patrząc do przodu, mam pewne obawy. Niezależnie jednak, w którym kierunku rozwinie się przyszłość, zająłem się nimi i jestem lepiej przygotowany na różne scenariusze. Nie przewiduję przyszłości, ale w pewnym stopniu zmniejszam jej wpływ na mnie!
Log decyzji
Log decyzji to narzędzie często wykorzystywane w dużych przedsięwzięciach, w ramach których zapadają liczne decyzje. Chodzi o to, żeby zarejestrować moment podjęcia decyzji wraz z założeniami przyjętymi w momencie decydowania i oczekiwanymi rezultatami. Po co? Aby po jakimś czasie móc wrócić do momentu decyzyjnego i zweryfikować, czy dana decyzja była słuszna. Jeżeli okaże się, że tak, to ją podtrzymujemy. Jeżeli nie, to mamy dobry powód, aby ją zmienić. Niezależnie od uzyskanych rezultatów można z decyzji wyciągnąć wnioski na przyszłość.
Dokładnie taki sam sposób działania można wykorzystać w życiu prywatnym lub w małej (nawet jednoosobowej) firmie. Przecież nic nie stoi na przeszkodzie, by założyć sobie dziennik decyzji i potem sprawdzać ich rezultaty.
Jak to się ma do przewidywania przyszłości? W logu decyzji określamy, jakiej przyszłości oczekujemy (zamierzony efekt). Dzięki temu podświadomie (efekt potwierdzenia, efekt czystej ekspozycji) dążymy do pożądanego stanu, a zarazem mówimy sobie, co zrobimy, jeśli go nie osiągniemy w określonym czasie – czyli projektujemy kilka ścieżek działania. Bardzo prawdopodobne, że któraś z nich wystąpi, a my już będziemy wiedzieć, jak się po niej poruszać!
Podsumowanie
Może jednak da się przewidzieć przyszłość, choć nie w klasycznym rozumieniu. Gdy o czymś myślimy, częściej zauważamy możliwości. Korzystamy z nich. Zbliżamy się do oczekiwanego rezultatu. Przewidujemy przyszłość, którą planujemy, współtworzymy i której szanse wystąpienia znacznie zwiększamy przez nasze działania.
Nie wiem, jak Ty, ale ja, jeżeli dzięki modelom myślowym czasami mogę przewidzieć dobrą dla mnie przyszłość, chcę je stosować częściej!
Trzy pomysły na konkretną akcję
- Przypomnij sobie, w jakich okolicznościach zdarzyło Ci się przewidzieć przyszłość. Co z tego możesz wyciągnąć jako lekcję?
- Wybierz jeden z modeli myślowych – spośród opisanych tutaj, dostępnych w ramach darmowego fragmentu e-booka lub (jeżeli masz do niego dostęp) pełnego e-booka.
- Przetestuj „przewidywanie przyszłości”, korzystając z tego modelu.
